در این پست با موضوع “کشاورزی با فناوری جدید” در خدمت شما هستیم.
کشاورزی، مصرف کننده ۱۵درصد برق کشور
نفیسه ابراهیم‌زاده انتظام-خبرنگار گروه جامعه: حالا که در زمینه بازسازی زیر ساخت‌ها و راه‌اندازی نیروگاه جدید یا تامین سوخت موردنیاز نیروگاه‌های موجود دچار مشکل هستیم، شدت گرفتن ناترازی انرژی، باعث شده سیاستگذاران و برنامه‌ریزان حوزه انرژی در کشور به فکر جلوگیری از نشتی‌ها و هدررفت‌های انرژی بیفتند. کشاورزی یکی از پرمصرف‌ترین اعضای سفره انرژی در کشور است؛ به‌گونه‌ای که آمارهای صنعت برق از وجود بیش از ۵۲۳هزار مشترک در بخش کشاورزی حکایت دارد که ۱.۳درصد از کل مشترکان برق در کشور را دربرمی‌گیرد اما نزدیک ۱۵درصد از مصرف برق در ایران را به خود اختصاص می‌دهد و در رتبه سوم مصرف برق قرار دارد.
آگاه: از طرفی، تغییر تامین برق چاه‌های آب کشاورزی از شبکه برق سراسری به انرژی خورشیدی، آبان نیز مورد رایزنی وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی قرار گرفت و هر دو بر ضرورت تامین برق چاه‌ها و تلمبه‌های آب کشاورزی از طریق احداث نیروگاه‌های انرژی خورشیدی تاکید کردند؛ البته این طرح مخالفانی نیز دارد که باتوجه‌به سابقه مدیریت منابع در کشور نسبت‌به اجرای کارآمد آن خوش‌بین نیستند. این گروه شیوه‌های مرسوم کشاورزی را نیازمند بازنگری اساسی می‌دانند و معتقدند بر فرض تحقق تامین برق زمین‌های کشاورزی از طریق منابع انرژی تجدیدپذیر، آن را هزینه‌کرد اضافی و بدون بازده می‌دانند، زیرا به باور آنها، این دسترسی به تامین آب در کشاورزی است که باید روزآمد شود که به‌دنبال آن، مسئله مصرف برق در این صنعت نیز کاهش پیدا می‌کند.
به گزارش آگاه؛ حدود دوماه از جلسه وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی بر سر تغییر تامین برق چاه‌های آب کشاورزی از شبکه برق سراسری به انرژی خورشیدی می‌گذرد؛ جلسه‌ای که در آن مقرر شد به‌منظور تسریع در روند اجرای این موضوع، مجری طرح برق‌دار کردن چاه‌ها و تلمبه‌های آب کشاورزی سازمان ساتبا معرفی شود و ساتبا جهت تامین منابع مالی برای سپرده‌گذاری در بانک‌های عامل به منظور اعطای تسهیلات کم‌بهره به متقاضیان احداث سامانه‌های فتوولتاییک از طریق سازمان برنامه و بودجه، در اسرع وقت پیگیری‌های لازم را انجام دهد.
البته پیش از آن انرژی موردنیاز برای استخراج آب از چاه‌های کشاورزی از طریق گازوئیل تامین می‌شد اما در سال۱۳۸۰ قانون تسهیل برقی کردن چاه‌های کشاورزی به تصویب رسید و در سال۹۳ نیز شورای اقتصاد طرحی را برای جایگزینی برق (برق شبکه سراسری یا برق حاصل از انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر انرژی بادی یا خورشیدی یا مولدهای گازسوز به جای گازوئیل مصرفی در پمپاژ آب چاه‌های کشاورزی) به تصویب رساند که باعث بهبود شرایط اقتصادی و زیست‌محیطی در مزارع کشور شود. اما خیلی زود مصرف برق در بخش کشاورزی رو به افزایش نهاد و کشاورزان به‌دلیل آنکه آگاهی کافی را از نحوه مصرف بهینه برق نداشتند، به‌صورت ۲۴ساعته برق پمپاژها را روشن می‌گذاشتند. نتیجه اینکه بار دیگر متولیان بخش انرژی به فکر افتادند تا انرژی موردنیاز این بخش را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر ازجمله انرژی خورشیدی تامین کنند. براساس برآوردهای وزارت نیرو بیش از یک‌میلیون حلقه چاه آب در کشور وجود دارد که بخش اعظم منابع آب سفره‌های زیرزمینی از طریق آنها استخراج می‌شود که در این میان سهم بخش کشاورزی بیش از ۴۰۰هزار حلقه برآورد می‌شود که از این تعداد ۲۲۰هزار چاه، برقی است که ۷۷درصد آب مصرفی کشاورزان را استخراج می‌کند. چندی پیش جعفر محمدنژاد سیگارودی، مدیرکل سامانه‌های مقیاس کوچک ساتبا در همین رابطه به رسانه‌ها گفت: براساس طرح جدید وزارت نیرو برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی، مالکان چاه‌های کشاورزی در صورت احداث و بهره برداری از نیروگاه تجدیدپذیر با ظرفیت نامی برابر با ۸۰درصد دیماند انشعاب خود، در ساعات محدودیت بار در ایام گرم سال (از ابتدای خرداد تا پایان شهریور) از شمول برنامه‌های مدیریت بار خارج می‌شوند و در هشت‌ماه سال می‌توانند برق تولیدی نیروگاه‌های خود را به‌صورت تضمینی به ساتبا یا از طریق بورس انرژی به فروش برسانند.
وی افزود: با اجرایی‌شدن طرح مزبور هم می‌توان چالش‌های مربوط به تامین برق چاه‌های کشاورزی و دامپروری در فصل تابستان را رفع کرد و هم سبب توسعه مزرعه‌های خورشیدی در کشور شد.
دولت برق مازاد کشاورزی را می‌خرد
محمدنژاد سیگارودی برای تشویق کشاورزان به همکاری با طرح، پیشنهاد خرید برق مازاد بر مصرف تولیدشده از این طریق را می‌دهد. این در حالی است که اغلب کشاورزان در دوره‌های مختلف مدیریتی صابون خرید دولتی محصولاتشان به تنشان خورده است و از این حیث بسیار نسبت‌به خرید دولتی محصولات خود چه از نظر قیمت‌گذاری و چه از نظر خرید و پرداخت به موقع بدبین هستند.
با این حال این مسئله مانع نشد که وی از طرح چنین پیشنهادی منصرف شود؛ بنابراین با تاکید بر اقتصادی بودن سرمایه‌گذاری در ساخت نیروگاه‌های بخش کشاورزی خاطرنشان کرد: سرمایه‌گذاران با اجرای این طرح ظرف سه سال، بازگشت سرمایه خواهند داشت؛ کشاورزان علاوه‌بر رفع محدودیت برق، می‌توانند در هشت‌ماه باقی‌مانده سال، برق مازاد خود را به تابلوی برق سبز بورس انرژی عرضه کنند و درآمدزایی داشته باشند.
مدیرکل سامانه‌های مقیاس کوچک ساتبا درباره مزایای سرمایه‌گذاری در ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی بیان کرد: این طرح به گونه‌ای طراحی شده که برق تولیدی نیروگاه‌ها به‌طور کامل جایگزین محدودیت‌های ناشی از قطع برق شود؛ بنابراین کشاورزان می‌توانند با عقد قراردادهای تهاتر برق، از قطع انشعاب خود جلوگیری کنند؛ وزارت نیرو نیز متعهد شده ضمن تضمین قطع نشدن برق بخش کشاورزی، تعرفه‌های تشویقی برای تولید برق تجدیدپذیر در اختیار کشاورزان قرار دهد.محمدنژاد سیگارودی، یکی از چالش‌های اصلی در اجرای این طرح را مسئله زمین دانست و اظهار کرد: سامانه ملی مجوزها زمین‌های کشاورزی را برای احداث نیروگاه تایید نمی‌کند و برای حل این مشکل، نیازمند همکاری وزارت جهاد کشاورزی و منابع طبیعی هستیم که زمین‌های مناسب برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر به‌صورت تجمیعی معرفی کنند تا ضمن جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی، برق موردنیاز بخش کشاورزی و دامپروری، بدون محدودیت تامین شود.
وی با اشاره به مدل‌های بین‌المللی ساخت مزارع خورشیدی در دنیا، خاطرنشان کرد: در این مدل، کشاورزان می‌توانند زیر پنل‌های خورشیدی، گیاهان دارویی یا صنعتی با نیاز آبی کم بکارند که به‌کارگیری این روش باعث استفاده بهینه از زمین همزمان با تولید برق می‌شود. محمدنژاد سیگارودی به اجرای موفق این طرح در خراسان رضوی اشاره کرد و گفت: در این استان، نیروگاه‌های خورشیدی روی زمین‌های کشاورزی احداث شده که درنتیجه این امر، برق چاه‌های کشاورزی در تابستان امسال قطع نشده است؛ این تجربه موفق می‌تواند در سایر استان‌ها نیز تکرار شود، برای این منظور شرکت‌های پیمانکار تایید صلاحیت‌شده در ساتبا آماده اجرای این پروژه‌ها در سراسر کشور هستند. وی از کشاورزان خواست برای اجرای این طرح به شرکت‌های توزیع برق مراجعه کنند و درعین‌حال با ابراز امیدواری برای همکاری وزارت جهادکشاورزی در معرفی زمین‌های مناسب همکاری کند، تصریح کرد: هدف این طرح این است که با ترکیب تولید برق و کشاورزی، ضمن رفع مشکلات تامین برق، از زمین‌های کشاورزی بهینه استفاده شود.
طرح ۱۳ساله‌ای که دوباره کلید خورد
در مقابل و احتمالا در واکنش به اظهارات محمدنژاد سیگارودی، رضا افلاطونی رییس سازمان امور اراضی کشور نیز طی گفت‌وگویی رسانه‌ای اظهار کرد: واگذاری زمین‌های کشاورزی به طرح‌های انرژی تجدیدپذیر به سرمایه‌گذاران حداکثر یک‌ماهه تحویل داده می‌شود.
وی درباره واگذاری زمین برای انرژی‌های نو و تجدیدپذیر افزود: در حوزه تامین زمین و صدور مجوز تغییر کاربری اراضی که قابلیت کشت و کار نداشته باشد، برای ایجاد و احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر تسهیلات ویژه‌ای را دیده‌ایم که ازجمله خارج از پنجره مدیریت واحد زمین امکان واگذاری زمین برای این طرح‌ها وجود دارد.
افلاطونی گفت: همچنین در بحث استعلامات مربوطه برای واگذاری زمین به سرمایه‌گذاران تعداد استعلامات را کاهش داده‌ایم، یعنی در حد دو تا سه استعلام ضروری لازم است و بقیه را حذف کرده‌ایم.
رییس سازمان امور اراضی کشور اظهار کرد: طی فرآیندی که تعریف کرده‌ایم در مدت زمان حداکثر یک ماهه امکان واگذاری زمین برای سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر فراهم شده است.
وی اضافه کرد: جانمایی برای انرژی‌های تجدیدپذیر را «ساتبا» (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران) وابسته به وزارت نیرو اعلام می‌کند.
افلاطونی گفت: ساتبا به‌تازگی یک‌هزار نقطه و مختصات جغرافیایی را به ما اعلام کرده که امکان اتصال شبکه برق و همچنین تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در آنها وجود دارد. وی با بیان اینکه اجرای این طرح در سال۱۳۹۰ کلید خورد و تاکنون ادامه پیدا کرده است، افزود: تاکنون ۱۷هزار هکتار زمین برای انرژی‌های تجدیدپذیر واگذار شده است. اظهارات افلاطونی مبنی بر تولد دوباره این طرح ۱۳ساله که ۱۷هزار هکتار زمین هم در اختیار دارد و هنوز نتوانسته سهم قابل‌ملاحظه‌ای در تامین برق کشاورزی داشته باشد، دلیل قانع‌کننده دیگری برای این است که نتوان نسبت‌به آغاز و نتیجه‌بخشی آن امیدوار بود.
بر همین اساس است که می‌توان گفت تجهیز چاه‌های کشاورزی به پمپ‌هایی که از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تغذیه می‌شوند مانند هر طرح دیگری در کشور روی دیگری نیز دارد؛ به بیان دیگر، سیب یک طرح هزار چرخ می‌خورد تا به زمین اجرا برسد. ضمن اینکه طرح یادشده نیز از تولد و تصویب روی کاغذ تا ابلاغ و اجرا مراحلی را طی می‌کند که برخی کارشناسان گیر و گور این مراحل را آنقدر جدی می‌دانند که نشود رویش حساب کرد. طرح استفاده از انرژی‌های خورشیدی در صنعت کشاورزی بویژه برق موردنیاز چاه‌های کشاورزی، جدیدترین گزینه وزارت نیرو برای تامین برق بخش کشاورزی است تا تولیدات کشاورزی از ناترازی‌های بخش انرژی آسیب نبیند. این در حالی است که آمارهای صنعت برق از وجود بیش از ۵۲۳هزار مشترک در بخش کشاورزی حکایت دارد که ۱.۳درصد از کل مشترکان برق در کشور را دربرمی‌گیرد اما نزدیک ۱۵درصد از مصرف برق در ایران را به خود اختصاص می‌دهد و در رتبه سوم مصرف برق قرار دارد.
تغییر الگوی آبیاری برق را نجات می‌دهد
امین محمودی، کارشناس کشاورزی و امنیت غذایی است. وی به «آگاه» می‌گوید: «عمده کشاورزان ما با فقر امکانات، چه از نظر مالی و چه سایر زمینه‌ها روبه‌رو هستند. از طرفی، فاصله سنی آنها عمدتا بین ۵۰ تا ۷۰سال است و اغلب آنها به اصول کشاورزی سنتی پایبندند و به روزآمدی شیوه‌های کشت و کار اعتماد ندارند. در این شرایط نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم استقبال چندانی از این طرح بشود.»
وی با اشاره به خسارت‌های زیادی که در پی قطعی‌های مکرر برق ناشی از ناترازی انرژی به کشاورزان وارد شد، ادامه می‌دهد: «اگرچه برای گذار از این خاموشی‌ها و ناترازی‌ها یکی از روش‌ها بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر است، بااین‌حال به‌کارگیری این انرژی‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری زیادی است. چون تاسیسات تامین انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار گران هستند و از توان ۹۹درصد کشاورزان خارج است. بر همین اساس به نظر نمی‌رسد استقبال چندانی از این طرح شود.» محمودی پیشنهاد می‌کند: «بنابراین بهترین راهکار این است که برای تامین آب در بخش کشاورزی به روش‌های نوین آبخیزداری و آبخوان‌داری روی بیاوریم تا آب موجود در کشور به‌صورت سیلاب‌های فصلی و تبخیر از کشور خارج نشود و این آب در مکان‌هایی نگهداری شود یا به‌سمت زیرزمین هدایت شود که در فصول گرم و کم‌بارش استفاده شود. یا اینکه مثل خیلی از کشورهای دنیا آب را در محفظه‌های بسته ذخیره و هنگام نیاز استفاده کنیم. باتوجه‌به منابع محدود و سفره‌های رو به کوچک شدن آب‌های زیرزمینی به‌زودی باید برای آبیاری زمین‌های کشاورزی از طریق حفر چاه، جایگزین‌هایی در نظر بگیریم. در این شرایط، سرمایه‌گذاری روی تغییر انرژی مصرفی پمپ‌های آب، آن هم با هزینه بالا و صرف زمان زیاد، به نظر نیاز به بررسی بیشتر دارد.»
این کارشناس کشاورزی تاکید می‌کند: «درحال‌حاضر باتوجه‌به نحوه خرید محصولات کشاورزی ازسوی دولت و شیوه پرداختی‌ها، کشاورزی تنها محل درآمد برای کشاورزان نیست؛ در نتیجه طبیعی است که چندان به فکر سرمایه‌گذاری روی آن و تغییر و تبدیل شیوه‌های کشت و زرع نباشند.» وی در بخش دیگری از سخنانش بیان می‌کند: «از طرف دیگر شاهدیم دولت‌ها با وجود ناترازی‌های موجود، به‌سمت احداث نیروگاه‌ها نمی‌روند یا مطالبات بخش خصوصی فعال در این زمینه را نمی‌پردازد. با استناد به همین داده‌ها به نظر می‌رسد استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر از همین ابتدا شکست خورده است. علاوه‌براین هزینه‌های کشاورزان برای تامین برق موردنیازشان از طریق سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر به‌شدت بالاتر از شرایط موجود تامین برق می‌شود؛ درنتیجه تحمیل طرح‌های این‌چنینی بهره‌وری را بسیار کاهش می‌دهد و چون چاه‌های برقی آب در بخش کشاورزی عمدتا مصرف بسیار بالایی دارند، این طرح نمی‌تواند در ایران خیلی عمومیت پیدا کند و من نسبت‌به آن خوش‌بین نیستم و به نظر من با شکست روبه‌رو خواهد شد.» محمودی تاکید می‌کند: «تجهیز چاه‌های آب کشاورزی به فناوری تامین انرژی تجدیدپذیر در بهترین حالت در یک درصد زمین‌های کشاورزی کشور قابلیت اجرا دارد، آن هم با کمک مستقیم دولت. البته باتوجه‌به مشکلات موجود در بخش‌های مختلف و کاهش ارزآوری بعید می‌دانم دولت به‌سمت سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها برود.»
