اصل شعر
به رنج اندر است ای خردمند گنج
نیابد کسی گنج نابرده رنج
به هر کشوری در نهادند گنج
نیابند گنج ار نبینند رنج
معنی ابیات
در بیت اول، شاعر به ما می‌گوید که خردمندان می‌دانند که برای دستیابی به گنج و موفقیت باید رنج و سختی را تحمل کنند. در واقع، هیچ‌کس نمی‌تواند بدون تلاش و کوشش به موفقیت برسد.
بیت دوم به این مفهوم اشاره دارد که در هر کشوری گنج‌هایی وجود دارد، اما این گنج‌ها تنها برای کسانی قابل دسترسی است که آماده‌اند سختی و مشکلات را تحمل کنند. به عبارت دیگر، موفقیت تنها به کسانی می‌رسد که برای آن تلاش کرده‌اند.
تفسیر و تحلیل کلی شعر
این شعر به وضوح بر اهمیت تلاش و کوشش در زندگی تأکید دارد. فردوسی در این ابیات، ایده‌ای را به ما منتقل می‌کند که در ادبیات فارسی بسیار مورد توجه قرار گرفته است: برای دستیابی به هر گونه موفقیت یا ثروتی، باید آماده باشید که رنج و سختی را تحمل کنید. این موضوع نه تنها به صورت فردی بلکه در سطح جوامع و کشورها نیز صادق است. پیام کلی این شعر این است که موفقیت و دستاوردها بدون پشتکار و تحمل دشواری‌ها ممکن نیست و این واقعیت در زندگی روزمره و تجربیات هر فردی نمود پیدا می‌کند.
